Opis

Polskie pogranicze realizuje się na trzech piętrach. Pierwsze – to tradycja słowiańska, z jej językiem starocerkiewnosłowiańskim, skonfrontowana z tradycją czeską (zrazu słowiańsko-łacińską, potem już tylko łacińską), a ostatecznie z tradycją łacińsko-niemiecką. Sąsiedztwo z krajami niemieckimi oraz kolonizacja na prawie niemieckim (magdeburskim, lubeckim, bądź innym) stworzyła kulturę średniowiecznej Polski jako swoiste przedłużenie kultury Niemiec. Drugie piętro otworzyła w XIV wieku ekspansja Polski (a więc i kultury niemiecko-polskiej) na Ruś, a potem kolejne unie Polski z Litwą, które jednak trzeba rozumieć jako faktyczne unie z Rusią. I tak jak miasta zakładane przez osadników niemieckich miały przez ok. 250 lat charakter głównie niemiecki, tak prawosławni bojarzy ruscy, skuszeni szlacheckimi przywilejami w Polsce, przyjmowali katolicyzm i ulegali polonizacji. XV-wieczny Kraków stał się miejscem wydania pierwszych na świecie druków cerkiewnosłowiańskich, a w XVII wieku literatura – jakbyśmy dziś powiedzieli – ukraińska i białoruska była tworzona po polsku. Piętro trzecie – to rozwój literatur narodowych w XIX wieku. Jednak odrębność literatury białoruskiej narodziła się „w polskim łonie”, a odrębność literatury żydowskiej, manifestowana przez odejście od pisarstwa hebrajskiego do pisarstwa jidyszowego, doprowadziła już w 2. połowie XIX wieku do przyznania polszczyźnie roli trzeciego języka polskich Żydów.

Na tym tle trzeba też widzieć pogranicza Gdańska. Główny port przedrozbiorowej Rzeczypospolitej był niemal zawsze wierny polskim królom, a swoje przywiązanie do nich wyrażał w panegirykach pisanych głównie po niemiecku. Natomiast po wygnaniu Niemców w 1945 r. stał się Gdańsk miejscem polskiej diaspory z ziem wschodnich, zwłaszcza z Wilna.

prof. Andrzej Romanowski

 

UWAGA! W wykładzie mogą wziąć udział wyłącznie osoby zaszczepione. 

Prowadzący

prof. dr hab. Andrzej Romanowski – absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Katedry Kultury Literackiej Pogranicza na Wydziale Polonistyki UJ, redaktor naczelny Polskiego Słownika Biograficznego, publicysta, były członek redakcji „Tygodnika Powszechnego”, stały współpracownik „Gazety Wyborczej”, często uprawia eseistykę historyczną i polityczną. Jego zainteresowania naukowe obejmują literaturę polską wschodniego pogranicza, związki literackie polsko-ukraińsko-białorusko-litewskie, stosunek polskiej literatury wobec walki o niepodległość, ważne cytaty polskiej literatury. Autor, współautor lub edytor książek: "Jan Kasprowicz" (1978), "Przed złotym czasem" (1990), "Młoda Polska wileńska" (1999), "Podróż na wschód" (2000), "Wielkość i upadek <> oraz inne szkice" (2011).