Wycieczka w Góry Świętokrzyskie z prof. Zbigniewem Mikołejką (4-8 września 2019 r.)

[pablo]

Góry Świętokrzyskie i okolice

Lektura obowiązkowa: „Puszcza Jodłowa” Stefana Żeromskiego

- Wsola (Muzeum Witolda Gombrowicza);

- Wieniawa (szesnastowieczny, późnogotycki kościół św. Katarzyny, gdzie m.in. w kaplicy znajduje się jeden z cudów polskiego renesansu - tzw. Poliptyk Wieniawski);

- Szydłowiec (chmara zabytków późnogotyckich i renesansowych: w Mieście Głównym - m.in. kościół św. Zygmunta, ratusz i pręgierz, ochotników do stania pod nim wyznacza oczywiście Pan Kierownik; na Podzamczu - zamek Szydłowieckich i Radziwiłłów oraz otaczający go park; są też pozostałości jednej z synagog, tzw. garbarskiej w dzielnicy Skałka; kamieniołomy szydłowieckie, bardzo skądinąd ciekawe, sobie chyba darujemy);

- Zagnańsk (efektowny barokowy, z przeróbkami dwudziestowiecznymi, kościół parafialny pw. św. św. Rozalii i Marcina)

- Dąb Bartek (któż o nim nie słyszał?) - leśnictwo Bartków, przy drodze wojewódzkiej nr 750 z Zagnańska do Samsonowa);

- Samsonów (Huta Józef w spektakularnej ruinie)

- Kielce (genialne Muzeum Narodowe w otoczonym Ogrodem Włoskim pałacu biskupów krakowskich, z obrazami m.in. takich artystów jak Boznańska, Brandt, Fałat, Aleksander Gierymski, Grottger, Kostrzewski, Lampi, Malczewski, Pankiewicz, Podkowiński, Siemiradzki, Wyspiański, Claude Callot, Luca Giordano, Johann Liss czy David Teniers Młodszy; a przede wszystkim wnętrza z plafonami Dolabelli i kasetonami z główkami niczym te wawelskie; Muzeum Pamięci Narodowej, dorównujące moim zdaniem Muzeum Powstania Warszawskiego; wspaniała barokowa bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP z pozostałościami romańskimi; ulica Henryka Sienkiewicza, jedna z najpiękniejszych polskich ulic, wytyczona w XIX wieku); słowem, ci, którzy pamiętają Kleryków z Syzyfowych prac, bardzo mile się rozczarują Kielcami;

- Jaskinia Raj (Dobrzączka, koło Chęcin, jedna z najwspanialszych w Polsce, obok Jaskini Niedźwiedziej, jaskiń krasowych - fakultatywnie, ze względu na potworne turystyczne tłoki)

- Chęciny (malownicze ruiny zamku królewskiego z XIII-XIV wieku; piękne i liczne zabytki sakralne Chęcin musimy sobie jednak darować; dla fanów: jedna z kontynuacji przygód Pana Samochodzika dzieje się właśnie w Chęcinach)

- Jędrzejów (Muzeum im. Przypkowskich - cudowny zbiór starych zegarów i innych artefaktów; archiopactwo cystersów założone w XII wieku; kościół przebudowano w XV w.; klasztor i inne budynki późniejsze; tu znajduje się grób fundatora, czyli błogosławionego Wincentego Kadłubka, słynnego kronikarza)

- Książ Wielki (synagoga z 1846 r., kościół św. Wojciecha z XV-XVII w., kościół poaugustiański św. Ducha z 1381 r., renesansowy Pałac Mirów, neogotycka nadbudowa)

- Wiślica (lekcja obowiązkowa: tu zapewne, nie w kraju Polan, powstały pierwsze struktury polskiego chrześcijaństwa; a do obejrzenia s rzeczy arcyważne: gotycka bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1350, ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, ponoć kościół ekspiacyjny - jako wyraz pokuty za zabójstwo kanonika Marcina Baryczki, uszkodzona częściowo podczas II wojny, a w niej m.in. sklepienia: krzyżowo-żebrowe i ostrołukowe, tzw. Madonna Łokietkowa z około 1300 r. w ołtarzu głównym, pozostałości fresków ruskich z czasów Jagiełły w prezbiterium; w podziemiach bazyliki, w których znajdują się pozostałości dwóch wcześniejszych romańskich kościołów oraz cmentarzy, datowanych na XII i XIII wiek, a przede wszystkim tzw. płyta wiślicka albo płyta orantów z 1175 r. - najstarszy wizerunek osób świeckich w Polsce; zapewne Kazimierza Sprawiedliwego, jego żony Heleny i syna Bolesława, a także brata Henryka Sandomierskiego i syna Kazimierza, choć być może jest to Bolesław Kędzierzawy z żoną i synem Leszkiem; pozostałości kościoła św. Mikołaja z X wieku i pochodząca stamtąd być może misa chrzcielna; dom Długosza, czyli wikariat z cennymi freskami, oraz dzwonnica - obie zbudowane przez słynnego kanonika i kronikarza w 1460 r.);

- Pińczów (dawny klasztorny zespół paulinów z XV-XVII wieku; zespół klasztorny reformatów na Mirowie, z cudownym obrazem Matki Boskiej Mirowskiej z XVI wieku; Dom Ariański z przełomu XVI-XVII wieku, zwany niewłaściwie „drukarnią ariańską”; Stara Synagoga z przełomu XVI-XVII wieku);

- Szydłów (średniowieczny kompleks miejski, w tym Brama Krakowska oraz długie na 700 metrów mury i blanki z XIV wieku; kościół farmy św. Władysława z XIV w.; kościół Wszystkich Świętych z XIV-XV w., przebudowany w XVI-XVII; imponujący, okazały zamek królewski z XIV w.; wielka renesansowa synagoga obronna z XVI wieku; ruiny gotyckiego kościoła i szpitala św. Ducha - fakultatywnie;

- Raków (po to tylko, by doznać grozy i zobaczyć, że po arianach i wielkim ośrodku intelektualnym XVI-XVII stulecia, nie pozostał tu nawet „ślad śladu” - fakultatywnie zatem, zwłaszcza że droga podła i zawiła, a jeść i pić nie ma gdzie)

- Puszcza Jodłowa (spektakularne gołoborza), Święty Krzyż (Łysa Góra, kościół i klasztor pobenedyktyński - kult trwa od XV wieku, ale obecną bazylikę pw. Trójcy Świętej i sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego zbudowano w stylu barokowym w XVIII wieku; wystawione tu zwłoki uważano długo za szczątki Jeremiego Wiśniowieckiego, ale od lat 80. minionego stulecia wiadomo już, że to nieprawda; w klasztorze i w Polsce międzywojennej było ciężkie więzienie, w którym przebywał m.in. Sergiusz Piasecki, słynny awanturnik, szpieg i pisarz, autor „Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy”; Niemcy zadręczyli tu w obozie tysiące jeńców radzieckich) i Nowa Słupia (Pielgrzym Świętokrzyski - kto czytał powieść Seweryny Szmaglewskiej „Czarne Stopy”, ten wie, o kim mowa); na Święty Krzyż można dostać się na dwa sposoby, wedle upodobania: tradycyjnym szlakiem pielgrzymkowym o figury Pielgrzyma Świętokrzyskiego, albo meleksem - nie pojedziemy chyba wozem konnym? - od strony przeciwnej; obie drogi zabierają mnie więcej tyle samo czasu; wracamy jednak na piechotę, aby obejrzeć gołoborza;

- Bodzentyn (kościół parafialny Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława Biskupa ufundowany przez Zbigniewa Oleśnickiego i zbudowany w latach 1440-1452, a w nim dwa arcydzieła: gotycki Tryptyk bodzentyński ukończony ok. 1508 przez krakowski warsztat Marcina Czarnego oraz szesnastowieczny ołtarz, pierwotnie znajdujący się w katedrze wawelskiej, którego retabulum wykonano w Sienie, a obraz główny, przedstawiający Ukrzyżowanie, w Wenecji; niezwykle malownicze ruiny zamku biskupów krakowskich, zbudowanego w XIV wieku, przebudowanego w XVI-XVII stuleciu;

- Wąchock (lekcja obowiązkowa: zespół kościelno-klasztorny cystersów z XII wieku zachowanym z romańskim kapitularzem przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym; wspaniała potem mieszanina różnych stylów architektonicznych);

- Iłża (fakultatywnie: malownicze ruiny zamku biskupów krakowskich XIV-XVI wiek).