Opis

Po I wojnie światowej społeczeństwa europejskie zostały radykalnie przekształcone z jednej strony przez procesy modernizacyjne, a z drugiej – przez napięcia wynikające z nowego układu politycznego na kontynencie. W wyniku tych przemian zaczęły się kształtować zręby społeczeństwa masowego, co zostało bardzo efektywnie wykorzystane przez rodzące się wówczas reżimy totalitarne – najpierw w sowieckiej Rosji, następnie w faszystowskich Włoszech, wreszcie w III Rzeszy. Każdy z tych reżimów miał własną specyfikę, jednak – co dla nas istotne – każdy z nich z pełną świadomością i na wielką skalę wykorzystywał środki wizualne do celów propagandowych. Zarówno tradycyjne dziedziny sztuki – rzeźba, malarstwo czy grafika, jak i nowe media: film, fotografia, plakaty, wydawnictwa ilustrowane były potężnym narzędziem, za pomocą którego władza kierowała (a często manipulowała) życiem społecznym. Bardzo ważną rolę w tym systemie wizualnej perswazji odgrywała architektura. To właśnie wielkie przedsięwzięcia budowlane miały wyrażać ideologiczną atrakcyjność nowych reżimów i dowodzić ich organizacyjnej sprawności. Architektura w krajach totalitarnych była też uwikłana w historię – dla każdego z reżimów podejmowane wzorce były nieco inne, w każdym jednak wypadku kluczową rolę odegrała tradycja klasycyzmu, a zwłaszcza tradycja architektury rzymskiego cesarstwa, w której – w naturalny sposób – dostrzegano doskonałe wcielenie idei imperialnych. Równocześnie jednak w każdym z interesujących nas państw ważną – choć w każdym wypadku odmienną – rolę odegrała również architektura nowoczesna, czy wręcz awangardowa: w Związku Sowieckim w początkowym okresie funkcjonowania reżimu, w Niemczech – w dziedzinie architektury przemysłowej, we Włoszech – również w architekturze oficjalnej. Jakkolwiek szczególnie ważny będzie dla nas polityczny, ideologiczny i propagandowy wymiar architektury projektowanej i powstającej w państwach totalitarnych, to jednak będę starał się nie tracić z pola widzenia także wartości czysto architektonicznych, bowiem – wbrew dość powszechnemu i uwarunkowanemu ideologicznie przekonaniu – w ramach reżimów totalitarnych powstawały nierzadko dzieła o wysokiej artystycznej jakości.

prof. Jacek Friedrich

Prowadzący

prof. dr hab. Jacek Friedrich – historyk sztuki, profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Jego zainteresowania badawcze obejmują: dzieje architektury nowoczesnej ze szczególnym uwzględnieniem okresu po 1945 r., dzieje ochrony zabytków, nowożytną i nowoczesną architekturę gdańską, związki pomiędzy kulturą wizualną a ideologiami w XIX i XX w., a także ilustrację książkową w Polsce po 1945 r.
Dużą wagę przywiązuje do popularyzacji kultury artystycznej i architektonicznej.
Za udział w ratowaniu zabytków podczas pożaru kościoła św. Katarzyny odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.
Opublikował m.in.: „Gdańskie zabytki architektury do końca XVIII wieku” (1997), „Gdańsk dla młodych podróżników” (2005), „Odbudowa Głównego Miasta w Gdańsku w latach 1945-1960” (2015), „Walka obrazów. Przedstawienia wobec idei w Wolnym Mieście Gdańsku (2018).